«ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ»: Η πρώτη εργατική εφημερίδα στην Ελλάδα (1877)

Πριν από λίγα χρόνια επικρατούσε η αντίληψη πως η σοσιαλιστική προπαγάνδα στην Ελλάδα άρχισε με την εφημερία «ΑΡΔΗΝ» του Πλατ. Δρακούλη. Η γνώμη αυτή δεν είναι σωστή. Πριν από το Δρακούλη υπήρχαν πολλοί σοσιαλιστές στην Ελλάδα που έβγαλαν μάλιστα και εφημερίδες. Μια τέτοια εφημερίδα –ίσως το πρώτο σοσιαλιστικό φύλλο που βγήκε στην Ελλάδα- είναι η «ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ».

Κυκλοφόρησε πριν από εβδομήντα χρόνια στην Πάτρα σαν όργανο του εκεί «Δημοκρατικού Συλλόγου». Δεν ήταν όμως αστική δημοκρατική εφημερίδα, αλλά σοσιαλιστική. Αυτό βγαίνει από το περιεχόμενό της. Το «Δημοκρατικό Σύλλογο» της Πάτρας αποτελούσαν μερικοί  νέοι που όλοι τους ήταν σοσιαλιστές. Βέβαια δεν μπορούμε να πούμε πως ήξεραν απ’ έξω κι ανακατωτά τον επιστημονικό σοσιαλισμό του Μαρξ και Ένγκελς. Ήταν επηρεασμένοι από το εργατικό και σοσιαλιστικό κίνημα της Γαλλίας και Ιταλίας, χωρίς όμως και να ‘χουν κατασταλαγμένες αρχές. Ως ένα σημείο ακολουθούσαν και τις διδασκαλίες και θεωρίες του Προυντόν και Μπακούνιν. Όπως κι αν είναι όμως για την εποχή εκείνη ο σοσιαλιστικός Όμιλος της Πάτρας ήταν το πρώτο σοσιαλιστικό φυτώριο στη χώρα μας, μια οργάνωση που προπαγάνδισε το σοσιαλισμό και έβαλε για σκοπό της τη μελέτη των ελληνικών προβλημάτων από τη σκοπιά τη σοσιαλιστική. Αν και το σύλλογό τους τον τιτλοφορήσανε – ίσως από σκοπιμότητα – δημοκρατικό, οι  Πατρινοί τους έλεγαν ΚΟΙΝΩΝΙΣΤΑΣ, γιατί οι όροι σοσιαλισμός και σοσιαλιστές δεν είχαν ακόμη καθιερωθεί.

Έτσι στην Πάτρα, ιδρύθηκε για πρώτη φόρα μια σοσιαλιστική οργάνωση που όσο μικρή κι αν ήταν σε αριθμό, αντίκρισε με θάρρος τα νεοελληνικά προβλήματα, ορθώθηκε αντιμέτωπη στην πλουτοκρατία, έδειξε το δρόμο που έπρεπε να ακολουθήσει ο λαός για να σπάσει τα δεσμά της εκμετάλλευσης, έριξε το σύνθημα της συναδέλφωσης των Βαλκανικών λαών, και παράλληλα, συνδέθηκε με τις σοσιαλιστικές οργανώσεις της Ευρώπης. Στην Εργατοσοσιαλιστική Συνδιάσκεψη μάλιστα της Βέρνης (26-29 Οκτωβρίου 1876) οι Πατρινοί σοσιαλιστές έστειλαν χαιρετιστήριο γράμμα που καταχωρήθηκε στα πρακτικά μαζί με την απάντηση του προεδρείου της Διάσκεψης.

Φαίνεται πως ο σοσιαλιστικός αυτός Σύλλογος, είχε ιδρυθεί γύρω στα 1874-1875. Τα κυριότερα και δραστηριότερα μέλη του, από τις πληροφορίες που έχομε, ήταν ο Διον. Αμπελικόπουλος, μηχανικός, ο Κωνστ. Γριμμάνης, εμποροϋπάλληλος, ο Αλεξ. Ευμορφόπουλος, τυπογράφος, ο Κωνστ. Μπομποτής, δικηγόρος, ο Γεώργ. Παπαρρήτωρ, εισοδηματίας και ο Παν. Ευμορφόπουλος, ιδιοκτήτης τυπογραφείου. Υπήρχαν όμως και πολλοί άλλοι μαθητές Γυμνασίου και φοιτητές. Στην Αθήνα είχαν οργανώσει έναν Όμιλο που τον διεύθυνε ο δικηγόρος Ι. Φίλιος.

Το πρώτο φύλλο, όπως είπαμε, βγήκε πριν από εβδομήντα χρόνια, δηλαδή την Πρωτομαγιά του 1877. Ήταν καλογραμμένο, με πλούσιο περιεχόμενο. Έχει μάλιστα εξαιρετική σημασία η δήλωση της «Ελληνικής Δημοκρατίας» πως, «Όποιος θέλει ημπορεί να γράψει την ιδέα του ή τον πόνο του ΦΘΑΝΕΙ ΜΟΝΟΝ ΝΑ ΕΙΝΑΙ ΣΕ ΓΛΩΣΣΑ ΑΠΛΗ και να μην είναι εναντίον των αρχών του «Δημοκρατικού Συλλόγου».

Δε θέλει ρώτημα πώς η έκδοση της «Ελληνικής Δημοκρατίας», κατατάραξε τα πλουτοκρατικά και αντιδραστικά στοιχεία της Πάτρας και στάλθηκαν αμέσως τηλεγραφήματα στην κυβέρνηση και στο Παλάτι, ζητώντας την κατάσχεσή της – πράγμα που έγινε. Άρχισαν μάλιστα οι αστικές εφημερίδες να βρίζουν και να συκοφαντούν και η αστυνομία να κάνει συλλήψεις. Ο ανακριτής προφυλάκισε όλους όσους έπιασε με την κατηγορία «της διεγέρσεως του λαού εις στάσιν».

Σε μια αστική εφημερίδα της εποχής διαβάζουμε και τούτα εδώ τα χαρακτηριστικά: «Αι ανακρίσεις, ως ήτο φυσικόν, ήρχισαν αμέσως και ανακαλύφθη το οίκημα εις ο συνείρχοντο τα μέλη του «Δ.Σ.». τα όργανα της δικαστικής εξουσίας εισελθόντα εις αυτό εβρέθησαν προ εκπλήξεως. Το γραφείον ήτο θαυμασίως επιπλωμένον και με βιβλιοθήκην πλήρη συγγραμμάτων όλων των Κοινωνιστών. Εις τους τοίχους ήσαν ανηρτημέναι αι εικόνες των επισημοτέρων εργατών του Παρισινού Δήμου (διάβαζε Κομμούνας) και των διαπρεπεστέρων ξένων συγγραφέων, των ανηκόντων εις την αυτήν ιδεολογίαν. Οι συλληφθέντες - πολλοί των οποίων ανήκουσιν εις τας ανωτέρας τάξεις της κοινωνίας μας – ανακρινόμενοι δεν απέκρυψαν τας προθέσεις των. Είχαν ορκισθή όμως να μη αποκαλύψωσι τους άλλους συντρόφους των και δεν παρέβησαν τον όρκον των. Πάντες είναι ψύχραιμοι και θαρραλέοι. Η τήρησις της μυστικότητος εμποδίζει την ανακριτικήν αρχήν, να προβή εις ευρύτερον κύκλον συλλήψεων και να θέση την χείραν της και επί των άλλων εταίρων και προσηλύτων και ως εκ τούτου θα καταστή δύσκολον, αν μη αδύνατον, να καταπολεμηθή το μίασμα της αναρχίας…»

Κι αλήθεια δεν είχαν άδικο οι αστοί δημοσιογράφοι. Ύστερα από λίγο καιρό στην Πάτρα, ξεφύτρωσαν νέες εργατοσοσιαλιστικές οργανώσεις που προπαγανδίζανε «το μίασμα του κομμουνισμού».

ΓΙΑΝΝΗΣ ΚΟΡΔΑΤΟΣ

Άρθρο με τίτλο «Ελληνική Δημοκρατία» - Η ΠΡΩΤΗ ΕΡΓΑΤΙΚΗ ΕΦΗΜΕΡΙΔΑ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ ΠΡΙΝ ΑΠΟ 70 ΧΡΟΝΙΑ, που δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα Ρίζος της Δευτέρας (αρ. φύλλου 28), στις 28 Απρίλη του 1947.

Ευχαριστούμε το  Επιμορφωτικό Κέντρο, Βιβλιοθήκη – Αρχείο “Χαρίλαος Φλωράκης” για την παραχώρηση του άρθρου.